พาพญาแร้งที่สูญพันธุ์จากธรรมชาติกลับคืนป่าเมืองไทย

ปัญหาสังคมและวิธีการแก้ไขปัญหา

สูญพันธุ์ไปจากธรรมชาติ

14 กุมภาพันธ์ 2535 กลางป่าห้วยขาแข้ง พญาแร้งฝูงหนึ่งกำลังจิกทึ้งกินซากเก้ง โดยที่พวกมันไม่รู้เลยว่านั่นคืออาหารมื้อสุดท้ายในชีวิต เนื่องจาพรานกลุ่มหนึ่งวางยาเบื่อในซากเก้ง เพื่อหวังว่าให้เสือโคร่งมากิน ซึ่งนับเป็นโชคร้ายของพญาแร้งที่ลงมากินทำให้พวกมันตายยกฝูง และส่งผลให้สายพันธุ์ของพวกมัน ‘สูญพันธุ์จากธรรมชาติ ’ 

สิ่งที่หายไปไม่ใช่เพียงแค่นกหนึ่งชนิด แต่คือผู้ที่ทำหน้าที่เป็นเสมือนเทศบาลและกองควบคุมโรคของผืนป่า

ความพยายามที่จะให้พญาแร้งให้กลับมาโบยบิน

หลายภาคส่วนช่วยกันฟื้นฟูประชากรพญาแร้งและเพาะขยายพันธุ์เพื่อเพิ่มความหลากหลายของชนิดพันธุ์สัตว์กินซาก (Scavenger) ทำให้เกิดการหมุนเวียนของห่วงโซ่อาหารที่สำคัญในระบบนิเวศซึ่งเป็นการเสริมสร้างความสมดุลของระบบนิเวศผืนป่ามรดกโลก โดยบูรณาการองค์ความรู้ในเรื่องการเพาะเลี้ยง การฟื้นฟูถิ่นอาศัย การสำรวจและวิจัย รวมถึงการสร้างความเข้าใจกับชุมชนในพื้นที่เพื่อเป็นต้นแบบในการฟื้นฟูประชากรพญาแร้งในพื้นที่ธรรมชาติ

ปัจจุบันประเทศไทยมีพญาแร้งในกรงเลี้ยงที่ได้มาจากการพลัดหลงจากการอพยพผ่านประเทศไทยทั้งหมด 6 ตัว นำมาดูแลเพื่อฟื้นฟูสภาพที่สวนสัตว์นครราชสีมา จำนวน 4 ตัว (2 คู่) และอยู่ในกรงฟื้นฟูขนาด 20 x 40 เมตร สูง 20 เมตร บริเวณหน่วยพิทักษ์ป่าซับฟ้าผ่า เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าห้วยขาแข้ง จำนวน 2 ตัว (1 คู่) ถือเป็นโอกาสดีในการที่จะฟื้นฟูประชากรพญาแร้งในธรรมชาติถิ่นอาศัยเดิมในผืนป่ามรดกโลกทุ่งใหญ่นเรศวร-ห้วยขาแข้ง (หากพญาแร้งคู่นี้ไม่สามารถจับคู่ผสมพันธุ์และวางไข่ได้จะมีการนำพญาแร้งจากสวนสัตว์นครราชสีมาเข้าคู่แทน) 

ถ้าพญาแร้งวางไข่และฟักเป็นตัวสำเร็จ ลูกนกจะถูกฝึกที่กรงฟื้นฟูที่เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าห้วยขาแข้ง โดยฝึกเรื่องอาหารให้เขารู้ว่าอะไรกินได้ อะไรกินไม่ได้ ให้รู้ว่ามีอาหารอะไรในธรรมชาติบ้าง ฝึกกล้ามเนื้อในการบิน จนกระทั่งพร้อมปล่อยออกจากกรงฟื้นฟู พร้อมติดตั้งระบบติดตามด้วยสัญญาณวิทยุหรือดาวเทียม เพื่อเก็บข้อมูลสำหรับอนาคต

ซึ่งการเตรียมการทั้งหมดนี้ ถ้าปัจจัยที่ทำให้พญาแร้งสูญพันธุ์ไปจากธรรมชาติคือมนุษย์ การที่จะปล่อยพญาแร้งกลับไปโดยที่ยังไม่ได้แก้ปัญหาเรื่องนี้ ก็อาจมีค่าเท่ากับการปล่อยพญาแร้งกลับไปตายเหมือนเดิม “มูลนิธิสืบนาคะเสถียร" จึงได้เข้ามามีส่วนช่วยในการประชาสัมพันธ์เพื่อสร้างการเรียนรู้และความตระหนักในการอนุรักษ์พญาแร้งให้กับเยาวชนและผู้คนในท้องที่ รวมถึงประชาชนทั่วไป เพื่อให้พวกเขามีทัศนคติที่ดีต่อพญาแร้ง สร้างเครือข่ายอนุรักษ์และอาสาสมัครดูแลพญาแร้งก่อนปล่อย และงานระดมทุน เพื่อช่วยให้โครงการสามารถดำเนินงานตามแผน อีกทั้งยังต้องทำงานแข่งกับเวลา เพราะพญาแร้งแต่ละตัวมีอายุ 20 ปีขึ้น 

การเรียนรู้และความตระหนักเป็นอีกส่วนสำคัญในการอนุรักษ์พญาแร้ง

การจัดค่ายให้กับเยาวชนจากชุมชนโดยรอบพื้นที่เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าห้วยขาแข้ง (กลุ่มเป้าหมาย 10 โรงเรียน) ถือเป็นการเตรียมพร้อม เพื่อเป็นการสร้างแรงบันดาลใจ ปลูกจิตสำนึกให้พวกเขามีทัศนคติที่ดีต่อพญาแร้ง ไม่ใช่มองว่าเป็นสัญลักษณ์แห่งความตายอย่างที่ผ่านมา อีกทั้งเยาวชนเหล่านี้เป็นกำลังสำคัญในการอนุรักษ์ฟื้นฟูประชากรพญาแร้ง ให้ได้กลับมาโบยบินอย่างอิสระบนท้องฟ้าไทย และเพื่อเติมเต็มจิ๊กซอว์ของบทบาททางนิเวศที่หายไปจากผืนป่าตะวันตก

อย่างไรก็ดี โครงการ “การฟื้นฟูประชากรพญาแร้งในถิ่นอาศัยของประเทศไทย” ยังต้องการเงินสนับสนุนโครงการอยู่มาก ซึ่งทุกท่านสามารถมีส่วนร่วมเพื่อให้โครงการฯ บรรลุเป้าหมายดังกล่าวได้ โดยการบริจาคให้กับโครงการฯ นั้นจะผลต่อพญาแร้งทั้ง 6 ตัวโดยตรงและกิจกรรมปลูกฝังการอนุรักษ์พญาแร้งให้กับเยาวชน

ค่าใช้จ่ายในการดูแลพญาแร้ง 6 ตัว และกิจกรรมอื่นๆ

• ค่าอุปกรณ์รักษาและดูแลนก เฉลี่ย 10,000 บาท/ตัว
• ค่าอาหาร/ค่าขนส่งอาหาร เฉลี่ย 3,000 บาท/เดือน
• ค่าประอุบัติเหตุผู้ดูแลพญาแร้ง 6,000/ปี
• ซ่อมแซมกรงพญาแร้ง 50,000 บาท/ปี
• เคลียร์แนวกันไฟรอบพื้นที่กรงฟื้นฟูพญาแร้ง 20,000 บาท/ปี 
• ค่ายเยาวชนร่วมกับครูและนักเรียนในโรงเรียนกลุ่มเป้าหมายรอบห้วยขาแข้ง เฉลี่ย 10,000 บาท/โรงเรียน