ต้นไม้ของเรา

ปัญหาสังคมและวิธีการแก้ไขปัญหา

จังหวัดน่านเป็นแหล่งต้นน้ำสำคัญ โดยที่แม่น้ำน่านมีสัดส่วนของน้ำที่ไหลลงสู่แม่น้ำเจ้าพระยามากถึง 40% แต่จากภาพที่เราพบเห็นในช่วงเวลาหลายปีที่ผ่านมาคือภาพของภูเขาหัวโล้นและการปลูกพืชไร่เชิงเดี่ยว ซึ่งการสูญเสียพื้นที่ป่าที่เกิดขึ้นมาในช่วงเวลาหลายปีนี้กำลังส่งผลกระทบต่อทั้งชีวิตความเป็นอยู่ของคนในพื้นที่และคนปลายน้ำ

ความท้าทายประการสำคัญในการแก้ไขปัญหานี้เป็นเพราะพื้นที่ส่วนใหญ่ของจังหวัดน่านคือภูเขาที่มีความลาดชัน ขาดแคลนแหล่งน้ำ และความมั่นคงของสิทธิในที่ดิน ทางเลือกในการทำเกษตรที่ยั่งยืนนั้นเต็มไปด้วยข้อจำกัด เกษตรกรในจังหวัดภาคเหนือ เช่นจังหวัดน่าน จึงต้องจมอยู่กับวงจรของการปลูกพืชไร่ระยะสั้น เช่น ข้าวโพด ที่มาพร้อมกับป่าที่ลดลง และผลกระทบทางลบอย่างอื่นมากมายทั้งปัญหาสุขภาพและหนี้สิน จากตัวเลขที่รีคอฟได้ทำการเก็บข้อมูลในพื้นที่ ในบางปีเกษตรกรได้กำไรจากการขายข้าวโพดเพียง 900-1,000 บาทต่อไร่ต่อปี แม้กระนั้นเกษตรกรไม่สามารถออกจากวงจรของความไม่ยั่งยืนนี้ได้ ในขณะที่ต้องเผชิญกับความเสื่อมถอยของระบบนิเวศ ทั้งเรื่องภัยพิบัติ หมอกควันพิษ และการปนเปื้อนของสารเคมี ที่กระทบมาถึงพวกเราเช่นกัน

ชาวชุมชน ณ อำเภอสันติสุข จังหวัดน่านต้องการหยุดวงจรที่ก่อปัญหาตั้งแต่ต้นน้ำไปจนถึงปลายน้ำนี้

หากเราสามารถช่วยสร้างจุดเริ่มต้นของการเปลี่ยนแปลงได้ จากเงินเพียง 100 บาท เราจะสามารถทำให้เกษตรกรลดการปลูกพืชไร่เชิงเดี่ยว เปลี่ยนมาปลูกต้นไม้ที่มีความหลากหลาย และสร้างรายได้ด้วยวิธีการที่ยั่งยืนกว่า ซึ่งเงินส่วนนี้จะเป็นการชดเชยกำไรที่เกษตรกรเคยได้รับจากพืชไร่เชิงเดี่ยว 

พวกเรามีเวลาช่วยกันลดอุณหภูมิของโลกเหลือไม่ถึงสิบปีหลังจากนี้แล้ว โดยหนึ่งวิธีการบรรเทาผลกระทบการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศที่ได้รับการยืนยันจากนักวิทยาศาสตร์ทั่วโลกแล้ว คือ การปลูกต้นไม้และจัดการป่า ซึ่งการปลูกต้นไม้เป็นเรื่องง่ายและเป็นสิ่งจำเป็นที่ต้องทำ แต่การทำให้ต้นไม้อยู่รอดและฟื้นฟูระบบนิเวศได้จริงอย่างยั่งยืนนั้น กลับพบว่า ไม่ใช่เรื่องง่ายที่จะทำให้เกิดขึ้นอย่างต่อเนื่องและขยายวงกว้าง กุญแจที่สำคัญคือคนในท้องถิ่น ซึ่งการปลูกและดูแลต้นไม้ให้อยู่รอดจะต้องทำให้คนท้องถิ่นได้รับประโยชน์และเป็นเจ้าของกระบวนการอย่างแท้จริง พร้อมไปกับการได้รับการสนับสนุนเพื่อแบ่งเบาภาระต้นทุนการดูแลต้นไม้และป่าโคยคนทุกส่วนในสังคม เพราะการปลูกต้นไม้ครั้งนี้ คือ การปลูกต้นไม้เพื่อพวกเราทุกคน

เป้าหมาย การปลูกต้นไม้เพื่อลดพื้นที่การปลูกพืชเชิงเดี่ยว 100 ไร่ เพื่อให้มีต้นไม้เพิ่ม 10,000 ต้น และชีวิตความเป็นอยู่ที่ดีของเกษตรกร 100 คน 

โดยมีหลักเกณฑ์ในการคัดเลือกเกษตรกรเข้าร่วมโครงการต้นไม้ของเรา

1. เกษตรกรที่มีที่ดินทำกินอยู่ในพื้นที่ต้นน้ำและมีสภาพเป็นป่าเสื่อมโทรม
2. มีความตั้งใจที่จะปรับเปลี่ยนจากรูปแบบการใช้ที่ดินจากการปลูกพืชเชิงเดี่ยว และวางแผนการใช้ที่ดินที่มีความหลากหลายและยั่งยืนในระยะยาว
3. ยินดีเข้าร่วมโครงการต้นไม้ของเราและจะปลูกและดูแลต้นไม้อย่างน้อย 100 ต้นต่อไร่ ในระยะเวลา 3 ปี โดยมีการดูแลรักษาและจัดทำข้อมูลรายงานผลการเติบโต เพื่อการติดตามการรอดตาย และตรวจสอบข้อมูลได้

วิธีการดำเนินงานนั้นประกอบด้วย 5 กลุ่มงาน

• กลุ่มงานแรก: การประเมินสภาพพื้นที่และการใช้ที่ดินปัจจุบันของแปลงที่ดินที่จะเข้าร่วมโครงการ
• กลุ่มงานที่สอง: เตรียมความพร้อมให้เกษตรกรและจัดทำข้อตกลงร่วมกับเกษตรกรที่จะเข้าร่วมโครงการ
• กลุ่มงานที่สาม: การจัดทำระบบบัญชีต้นไม้และระบบการจ่ายเงิน รวมถึงการติดตามผล
• กลุ่มงานที่สี่: การเตรียมการเพาะกล้าและการเพาะปลูกต้นไม้
• กลุ่มงานที่ห้า: การรวมกลุ่มเกษตรกรและการค้นหาผู้ประกอบการ

ปีที่ 1

• ผลลัพธ์: ประเมินพื้นที่ การเตรียมความพร้อมให้แก่เกษตรกรและองค์กรสถาบันการเงินชุมชน (กลุ่มรักษ์สันติสุข)
• ผลลัพธ์ 2: การเตรียมกล้าไม้และการเพาะปลูกในแปลงเกษตร
• ผลลัพธ์ 3: การทำข้อตกลงกับเกษตรกรและสร้างระบบในการติดตาม
• ผลลัพธ์ 4: สร้างระบบทะเบียนต้นไม้และระบบการจ่ายเงินให้แก่เกษตร

ปีที่ 2 - ปีที่ 3

• ผลลัพธ์ 1: สนับสนุนการดูแลต้นไม้ที่ปลูกในปีที่ 1 การเพิ่มการปลูกในปีที่ 2 และการติดตามความเติบโตของต้นไม้
• ผลลัพธ์ 2: แผนการทำธุรกิจจากต้นไม้ที่ปลูก และประสานกับผู้ประกอบการ
• ผลลัพธ์ 3: ดำเนินการระบบทะเบียนต้นไม้และการจ่ายเงินให้แก่เกษตรกร
• ผลลัพธ์ 4: ระบบการติดตามและประเมินผลของการปลูกต้นไม้ และการรายงานผลให้แก่ผู้บริจาค

ผู้อุปถัมภ์สามารถติดตามตำแหน่งการปลูกต้นไม้ และข้อมูลการเติบโตของต้นไม้ที่ได้อุปถัมภ์ จากรายงานภาพรวมของเกษตรกรผู้ปลูกทั้งหมดในโครงการต้นไม้ของเรา และนำเสนอแบบบันทึกข้อมูลการสำรวจการติดตามการรอดตายของกล้าไม้ปลูกใหม่รายต้น โดยสามารถระบุพิกัดตำแหน่งของต้นไม้และนำเสนอรูปแบบการปลูกเป็นแผนที่รายแปลง พร้อมภาพถ่ายต้นไม้ในแปลงจริง เป็นต้น ซึ่งจะช่วยสร้างความมั่นใจให้แก่ผู้อุปถัมภ์ได้ว่า การสนับสนุนของท่านได้ก่อให้เกิดต้นไม้ขึ้นจริง ที่จะได้รับการดูแลจากชุมชนท้องถิ่น