SHero กองทุนช่วยเหลือด้านกฎหมายแก่ผู้เสียหายจากความรุนแรงด้วยเหตุแห่งเพศ

ปัญหาสังคมและวิธีการแก้ไขปัญหา

ความรุนแรงด้วยเหตุแห่งเพศ โดยเฉพาะความรุนแรงในครอบครัวและความรุนแรงระหว่างคู่รัก มีรากปัญหามาจากบรรทัดฐานทางเพศที่นำไปสู่การกดทับเชิงอำนาจ ความรุนแรงรูปแบบดังกล่าวไม่เพียงแต่เกิดขึ้นระหว่างปัจเจกแต่เป็นความรุนแรงเชิงระบบเนื่องจากค่านิยมสังคมและวัฒนธรรมที่ยังคงมีอคติทางเพศ ความไม่เท่าเทียมและการเลือกปฏิบัติ ซึ่งความรุนแรงด้วยเหตุแห่งเพศมีความละเอียดอ่อนซับซ้อน หากผู้บังคับใช้กฎหมายขาดองค์ความรู้และทัศนคติที่ถูกต้องไม่เข้าใจผลกระทบทางด้านจิตใจต่อผู้ประสบเหตุ อาจส่งผลให้ผู้เสียหายไม่ได้รับการคุ้มครอง ถูกกระทำซ้ำและอาจมีความเสี่ยงอันตรายถึงชีวิต 

อคติและการตีตราของสังคม ประกอบระบบยุติธรรมที่ไม่เป็นมิตร จึงเป็นอุปสรรคต่อผู้เสียหายในการเข้าถึงกระบวนการยุติธรรม ดังนั้น การจัดให้มีบริการความช่วยเหลือและให้คำปรึกษาแก่ผู้เสียหาย รวมถึงเจ้าหน้าที่ที่มีความรู้ความเข้าใจ จึงเป็นสิ่งสำคัญในการตัดสินใจของผู้เสียหายที่จะออกจากความรุนแรงและเข้าสู่กระบวนการยุติธรรม

ข้อมูลจากรายงานข้อมูลสถานการณ์ด้านความรุนแรงในครอบครัวสำหรับการรายงานตามมาตรา 17 แห่ง พ.ร.บ.คุ้มครองผู้ถูกกระทำด้วยความรุนแรงในครอบครัว พ.ศ. 2550 ประจำปี 2564 ของกรมกิจการสตรีและสถาบันครอบครัว ผู้เข้ารับบริการที่ศูนย์พึ่งได้ จำนวน 16,672 ราย เฉลี่ยจำนวน 46 ราย/วัน ในจำนวนเหล่านี้เป็นผู้ถูกกระทำความรุนแรงที่เป็นเพศหญิงมากที่สุดมีจำนวน 15,056 ราย ในขณะที่ผู้ชายมีจำนวน 1,605 ราย และอีก 11 รายเป็นสมาชิกชุมชนหลากหลายทางเพศ ส่วนในปี 2565-2566 นั้น จำนวนผู้เสียหายยังคงมีแนวโน้มที่สูงขึ้น เห็นได้จากข้อมูลสถิติความรุนแรงในครอบครัวในรอบ 7 ปี ระหว่างปีงบประมาณ 2559-2565 ประกอบกับรายงานการช่วยเหลือผู้เสียหาย ตั้งแต่เดือนตุลาคม 2565 ถึงกันยายน 2566 ของศูนย์ปฏิบัติการกรมกิจการสตรีและสถาบันครอบครัว ซึ่งพบว่า มีผู้เสียหายแล้วทั้งหมด 2,312 ราย 

อย่างไรก็ตามข้อมูลเหล่านี้เป็นเพียงยอดภูเขาน้ำแข็งที่ไม่ได้สะท้อนความยิ่งใหญ่ของปัญหาทั้งหมด เนื่องจากยังมีผู้เสียหายจากความรุนแรงด้วยเหตุแห่งเพศอีกจำนวนมากที่ไม่ถูกบันทึกอยู่ในระบบของรัฐ เนื่องด้วยเหตุผลทางสังคมและความไม่เป็นมิตรของกระบวนการยุติธรรม นอกจากนี้ฐานข้อมูลในระบบของรัฐยังขาดการบูรณาการเชื่อมต่ออย่างชัดเจน แต่ที่เห็นได้ชัดคือตัวเลขจากศูนย์พึ่งได้มีจำนวนหลักหมื่น แต่จำนวนผู้ที่เข้าสู่กระบวนการยุติธรรมมีเพียงหลักร้อยเท่านั้น เช่นในปี 2564 มีจำนวนคดีการกระทำความรุนแรงในครอบครัว 85 คดี แบ่งเป็นการร้องทุกข์ จำนวน 84 คดี และไม่ร้องทุกข์ จำนวน 1 คดี โดยมีการออกคำสั่งกำหนดมาตรการหรือวิธีการเพื่อบรรเทาทุกข์ จำนวน 5 คำสั่ง และมีการยอมความ

ชั้นสอบสวน จำนวน 1 คำสั่ง ส่วนข้อมูลของสำนักงานอัยการสูงสุด แสดงจำนวนคดีตามพระราชบัญญัติคุ้มครองผู้ถูกกระทำด้วยความรุนแรงในครอบครัว ที่เข้าสู่กระบวนการของอัยการในชั้นพนักงานอัยการ แบ่งเป็น สั่งฟ้อง จำนวน 282 เรื่อง ไม่ฟ้อง จำนวน 3 เรื่อง ยุติคดี (ยอมความ) จำนวน 10 เรื่องและใช้มาตรการตามมาตรา 10 จำนวน 6 เรื่องและสำนักงานศาลยุติธรรมมีคดีฟ้องศาลโดยตรงในปี 2564 มีจำนวน 168 คดี และออกคำสั่งกำหนดมาตรการ/วิธีการเพื่อบรรเทาทุกข์ ตามมาตรา 10 วรรคสอง จำนวน 22 คำสั่งเท่านั้นจากสถิติทั่วประเทศ

ขับเคลื่อนเพื่อยุติความรุนแรงด้วยเหตุแห่งเพศโดยมีผู้เสียหายเป็นศูนย์กลาง

SHero ริเริ่มในปี 2559 โดยผู้ผ่านพ้นจากความรุนแรงในคู่รักและพบข้อท้าทายมากมายในการขอความช่วยเหลือจากรัฐและเข้าสู่กระบวนการยุติธรรม ข้อท้าทายเหล่านี้เป็นแรงบันดาลใจให้เกิดการริเริ่มโครงการ โดยขณะนั้น SHero เริ่มขึ้นในพื้นที่ชายแดน อ.แม่สอด จ.ตาก ซึ่งมีผู้หญิง เด็ก และชุมชนชายขอบที่ยังไม่สามารถเข้าถึงความช่วยเหลือจำนวนมาก การเรียนรู้จากการทำงานให้ความช่วยเหลือกฎหมายในพื้นที่ชายขอบร่วมกับเครือข่ายสหวิชาชีพ และองค์กรพัฒนาชุมชนในพื้นที่ที่ผู้เสียหายมักถูกกีดกันออกจากระบบและเหลือปฏิบัติ ทำให้ SHero สามารถเห็นช่องว่างในกระบวนการยุติธรรมได้อย่างชัดเจนและพัฒนาองค์ความรู้เพื่อเผยแพร่สร้างความตระหนักรู้และทำให้เกิดการเปลี่ยนแปลงเชิงนโยบายให้ผู้เสียหายเป็นศูนย์กลางในการให้บริการ (Survivor-Centred Approach)

ตลอดเวลา 7 ปีที่ผ่านมา SHero ได้ขยายพื้นที่ในการทำงานมากขึ้น มีการพัฒนาการให้คำปรึกษาและให้องค์ความรู้ผ่านช่องทางออนไลน์เพื่อช่วยเหลือผู้ประสบเหตุความรุนแรงด้วยเหตุแห่งเพศ โดยเฉพาะกรณีความรุนแรงระหว่างคู่รักและความรุนแรงในครอบครัว ต่อมาเมื่อมีการอบรมทนายความและผู้จัดการรายกรณีด้านความรุนแรงด้วยเหตุแห่งเพศ กลุ่มอาสาสมัครจึงทำงานร่วมกันโดยสละเวลานอกเวลางาน ช่วยกันให้คำปรึกษาผู้ประสบเหตุผ่านช่องทางออนไลน์ (Line Official Account @sherothailand) และการลงพื้นที่ในคดีที่ท้าทาย ตลอดจนร่วมวางแผนเพื่อความปลอดภัยและดำเนินการทางคดีเพื่อคุ้มครองสวัสดิภาพและสิทธิในการเข้าถึงกระบวนการยุติธรรมของผู้เสียหาย

อย่างไรก็ตามการทำงานในลักษณะอาสายังมีข้อจำกัด ทำให้เราต้องปิดรับเคสชั่วคราวจนกว่าจะหาทรัพยากรและบุคลากรประจำการได้ เนื่องจากเรายังมีคดีที่ทีมเรายังดูแลอยู่จำนวนหนึ่ง การปิดรับเคสเพิ่มจึงมีความจำเป็น ผู้ประสบเหตุความรุนแรงด้วยเหตุแห่งเพศที่เราทำงานอยู่ด้วย มีทั้งชาวไทยและชาวต่างชาติ ที่ได้รับผลกระทบทางจิตใจจากเหตุการณ์และจากระบบกระบวนการยุติธรรมเสียเอง ในขณะเดียวกันเราได้รับการติดต่อขอความช่วยเหลือเพิ่มขึ้นอย่างต่อเนื่อง ทั้งจากผู้เสียหายโดยตรง บริษัท ภาคเอกชน ตลอดจนองค์กรระหว่างประเทศที่ส่งต่อเคสมาขอความช่วยเหลือจากชีโร่ ในขณะที่ชีโร่ไม่มีงบประมาณหลัก ไม่มีเจ้าหน้าที่ประจำ ขับเคลื่อนด้วยกลุ่มอาสาสมัครแบบสมบูรณ์ เพราะฉะนั้นเราจึงเห็นความสำคัญในการสร้างทรัพยากรเพิ่มขึ้นเพื่อให้ระบบของเราแข็งแรง ทำให้เราสามารถสนับสนุนผู้เสียหายจากความรุนแรงด้วยเหตุแห่งเพศอย่างต่อเนื่อง 

ปัจจุบัน SHero ยังคงเป็นหนึ่งในไม่กี่เครือข่ายในประเทศทไทยที่มีนักปฏิบัติการด้านความรุนแรงด้วยเหตุแห่งเพศแบบสหวิชาชีพ ประกอบไปด้วยทนายความ นักสังคม นักจิตวิทยาและผู้จัดการรายกรณีที่ผ่านการอบรมและสื่อสารได้หลายภาษา ทีมของพวกเรามีประสบการณ์ตรงในการให้การสนับสนุนผู้เสียหายที่มีบาดแผลทางจิตใจมาอย่างยาวนาน เรามุ่งหวังว่าจะทำการพัฒนาข้อมูลที่เราได้เรียนรู้ผ่านการทำงานไปเผื่อผลักดันให้เกิดการเปลี่ยนแปลงเชิงนโยบายอย่างยั่งยืน ให้นโยบายและกระบวนการยุติธรรมให้ความสำคัญกับสวัสดิภาพและความปลอดภัยของผู้เสียหายเป็นสำคัญ ตามหลักผู้เสียหายเป็นศูนย์กลาง (survivor-centred approach) 

ด้วยการสนับสนุนผ่านการระดมทุนในครั้งนี้ ภาคีเพื่อความยุติธรรมทางเพศ ของ SHero ไม่เพียงแต่จะสามารถให้การสนับสนุนทางกฎหมายแก่ผู้เสียหายได้เพิ่มขึ้น แต่พวกเรายังทำงานพัฒนาฐานข้อมูลและองค์ความรู้ที่จะมุ่งให้เกิดการเปลี่ยนแปลงเชิงวิชาการและนโยบายเพื่ออุดช่องว่างในระบบยุติธรรมอีกด้วย

ขั้นตอนการดำเนินโครงการ